:: سال 25، شماره 82 - ( مقالات منتشر شده 1396 ) ::
جلد 25 شماره 82 صفحات 131-113 برگشت به فهرست نسخه ها
جست‌وجو در سرچشمه‌ها و تحلیل "بن‌مایه درخت" در آثار ناصرخسرو
رحمان ذبیحی
دانشگاه ایلام ، rahmanzabihi@yahoo.com
چکیده:   (4399 مشاهده)
در سخن شاعران متفکر بن‌مایه‌­هایی هست که علاوه‌بر کثرت تکرار و وسعت کاربرد، با جهان­بینی و منظومه دانش­های گوینده ارتباط دارد. از این‌جمله، بن‌مایه درخت در دیوان و آثار منثور ناصرخسرو است که با دستِ‌کم 177بار کاربرد در مرکز مضامین و تصاویر حکیمانه­ای قرار گرفته که ریشه آنها به باورهای دینی و اعتقادات فلسفی و کلامی شاعر بازمی­گردد. بن‌مایه درخت در آثار ناصرخسرو غالباً در دو محور مهم به‌کار رفته‌است: نخست، تصویر دنیا در هیئت درخت، و انسان به‌صورت میوه و ثمر آن؛ و دیگر، تصویر انسان به‌صورت درخت، و تصویر خصال نیک او در صورت میوه­های شیرین و سودمند و تصویر صفات ناپسند او در هیئت میوه­های تلخ و زیان‌بار. در پژوهش حاضر، ضمن جست‌وجو در زمینه­ها و سرچشمه­های این بن‌مایه، ابعاد گوناگون آن بررسی و تحلیل شده‌است. نتیجه تحقیق جایگاه ویژه و منحصربه‌فرد درخت را در ذهن و ضمیر شاعر و تأثیرپذیری او را در ایجاد مضامین و تصاویر مربوط به آن از معارف اسلامی و آثار اسماعیلیه و اقران آنها نشان می‌دهد.
واژه‌های کلیدی: ناصرخسرو، دیوان، آثار منثور، بن‌مایه درخت، سرچشمه‌ها
متن کامل [PDF 280 kb]   (864 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. قرآن کريم
2. نهج‌البلاغه (1380) ترجمة سيدجعفر شهيدي. تهران: علمي و فرهنگي.
3. ابن¬سينا، شيخ‌الرئيس ابوعلي (1383) رسالة نفس. با مقدمه و حواشي و تصحيح موسي عميد. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي و دانشگاه بوعلي همدان.
4. ابن¬سينا، شيخ‌الرئيس ابوعلي (1383) رساله در حقيقت و کيفيت سلسلة موجودات. با مقدمه و حواشي و تصحيح موسي عميد. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي و دانشگاه بوعلي همدان.
5. ابن¬سينا، شيخ‌الرئيس ابوعلي (1383) طبيعيات دانشنامة علايي. با مقدمه و حواشي و تصحيح سيدمحمد مشکوه. همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي و دانشگاه بوعلي همدان.
6. اخوان¬الصفا و خلان¬الوفا (1305ق) قسم ثاني. به‌کوشش شيخ نورالدين جيواخان. بمبئي: مطبعة نخبة¬الاخبار.
7. اسدي طوسي، ابونصر علي‌بن‌احمد (1389) گرشاسب¬نامه. تصحيح حبيب يغمايي. تهران: دنياي کتاب.
8. بحرالفوايد (1345) به‌کوشش محمدتقي دانش¬پژوه. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
9. بخاري، ابي¬عبدالـله (1427ق) صحيح بخاري. به کوشش ابوعبدالـله علوش. رياض: مکتبة¬الرشد.
10. بهار، مهرداد (1387) از اسطوره تا تاريخ. تهران: چشمه.
11. پارسانسب، محمد (1388) «بن‌مايه، تعاريف، گونه¬ها و کارکردها». نقد ادبي. سال دوم. شمارة 5: 7ـ40.
12. پورخالقي چترودي، مهدخت (1387) درخت شاهنامه. مشهد: به¬نشر.
13. پورخالقي چترودي، مهدخت (1380) «درخت زندگي و ارزش فرهنگي و نمادين آن در باورها». مجلة مطالعات ايراني. سال اول. شمارة 1: 89 ـ 126.
14. ترمذي، ابي¬عيسي (1996م) الجامع‌الکبير. تحقيقِ بشار عواد معروف. بيروت: دارالغرب اسلامي.
15. تقوي، محمد (1388) «موتيف چيست و چگونه شکل مي¬گيرد». نقد ادبي. سال دوم. شمارة 8: 7ـ31.
16. خوابگزاري همراه التحبير امام فخر رازي (1385) به‌کوشش ايرج افشار. تهران: المعي.
17. دفتري، فرهاد (1386) تاريخ و عقايد اسماعيليه. ترجمة فريدون بدره¬اي. تهران: فرزان روز.
18. دنيسري، شمس¬الدين (1350) نوادرالتبادر لتحفة‌البهادر. به‌کوشش محمدتقي دانش‌پژوه و ايرج افشار. تهران: بنياد فرهنگ ايران.
19. دوبوکور، مونيک (1391) رمزهاي زنده‌جان. ترجمة جلال ستاري. تهران: مرکز.
20. زرين¬کوب، عبدالحسين (1386) با کاروان حله. تهران: علمي.
21. زمردي، حميرا (1387) نمادها و رمزهاي گياهي در شعر فارسي. تهران: زوار.
22. زمردي، حميرا (1388) نقد تطبيقي اديان و اساطير. تهران: زوار.
23. سهروردي، شهاب¬الدين يحيي (1388) مجموعة مصنفات شيخ اشراق. تصحيح و تحشيه و مقدمة سيدحسين نصر. تهران: پژوهشگاه علوم‌انساني و مطالعات فرهنگي.
24. شفيعي‌کدکني، محمدرضا (1380) صورخيال در شعر فارسي. تهران: آگه.
25. شواليه، ژان و آلن گربران (1388) فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضايلي. تهران: جيحون.
26. شهمردان‌بن‌ابي¬الخير (1362) نزهت¬نامة علايي. تصحيح فرهنگ جهانپور. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
27. صفا، ذبيح¬الـله (1386) تاريخ ادبيات در ايران. تهران: فردوس.
28. طوسي، نصيرالدين (1378) اخلاق ناصري. تصحيح مجتبي مينوي و عليرضا حيدري. تهران: خوارزمي.
29. فربود، فريماز و محمود طاووسي (1381) «بررسي تطبيقي مفهوم نمادين درخت در ايران». هنر و معماري. سال اول. شمارة 2: 43ـ54.
30. فردوسي، ابوالقاسم (1388) شاهنامه. به‌کوشش جلال خالقي‌مطلق. تهران: مرکز دايرة¬المعارف بزرگ اسلامي.
31. فرنبغ، دادگي (1390) بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
32. فروزانفر، بديع¬الزمان (1387) سخن و سخنوران. تهران: زوار.
33. قزويني، زکريابن محمدبن‌محمود المکموني (بي¬تا) عجايب المخلوقات و غرايب الموجودات. تصحيح نصرالـله سبوحي. تهران: چاپخانة ناصرخسرو.
34. کتاب مقدس (1383) ترجمة فاضل¬خان همداني. ويليام گِلن و هنري مرتن. تهران: اساطير.
35. کرماني، حميدالدين‌احمد (1952م/1371ق) راحة‌العقل. تحقيق و تقديم محمد کامل حسين و محمد مصطفي حلمي. قاهره: دارالفکر العربي.
36. کريستن¬سن، آرتور (1389) نمونه¬هاي نخستين انسان و نخستين شهريار. ترجمة ژالة آموزگار و تقي تفضلي. تهران: چشمه.
37. مجمل¬الحکمه (1387) به‌کوشش محمدتقي دانش¬پژوه و ايرج افشار. تهران: پژوهشگاه علوم انساني.
38. مسلم، القشيري نيشابوري (1412ق) صحيح مسلم. تصحيح محمدفؤاد عبدالباقي. بيروت: دارالاحياء العربيه.
39. ناصرخسرو، ابومعين (1365) ديوان. تصحيح مجتبي مينوي و مهدي محقق. تهران: دانشگاه تهران.
40. ناصرخسرو، ابومعين (1380) ديوان. به‌اهتمام سيدنصرالـله تقوي با مقدمة سيدحسن تقي¬زاده. تهران: معين.
41. ناصرخسرو، ابومعين (1391) زادالمسافرين. تصحيح و تحشية محمد بذل الرحمن. تهران: اساطير.
42. ناصرخسرو، ابومعين (1363) جامع الحکمتين. تصحيح‌ هانري کربن و محمد معين. تهران: طهوري.
43. ناصرخسرو، ابومعين (1390الف) وجه دين. با مقدمة تقي اراني. تهران: اساطير.
44. ناصرخسرو، ابومعين (1390ب) گشايش و رهايش. تصحيح و مقدمة سعيد نفيسي. تهران: اساطير.
45. ناصرخسرو، ابومعين (1384) خوان‌الاخوان. تصحيح و تحشية علي قويم. تهران: اساطير.
46. هاکس، جيمز (1383) قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطير.
47. هينلز، جان (1388) شناخت اساطير ايران. ترجمة ژالة آموزگار و احمد تفضلي. تهران: چشمه.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 25، شماره 82 - ( مقالات منتشر شده 1396 ) برگشت به فهرست نسخه ها