:: سال 26، شماره 85 - ( 11-1397 ) ::
جلد 26 شماره 85 صفحات 277-253 برگشت به فهرست نسخه ها
پیوندهای فکری مولانا جلال‌الدین و سلطان ولد در عرصه تأویل احادیث
داود واثقی خوندابی 1، مهدی ملک ثابت2 ، محمدکاظم کهدویی2
1- دانشگاه یزد ، d.vaseqhi@gmail.com
2- دانشگاه یزد
چکیده:   (4167 مشاهده)
تأویل یکی از بنیادی­ترین اصول منظومه فکری اهل عرفان است. ارباب ذوق با قدرت علمی و شهودی خود در آن­سوی ظواهر الفاظ و عبارات، معانی بکر و عمیقی از آیات قرآن و احادیث ارائه می­دهند که جز در خاطر فضلا و عرفای بزرگ نگنجد. مثنوی معنوی از آثاری است که دیدگاهی تأویلی به قرآن و حدیث دارد. غور در مثنوی آشکار می­سازد که مولانا در بسیاری از موارد از پوسته ظاهری احادیث عبور کرده و معنای عمیق­تری از آنها ارائه داده است. سلطان­ولد نیز در جایگاه فرزند و مرید مولانا در مثنوی‌های سه­گانه خود رویکردی تأویل­گرا به احادیث دارد. او، اگرچه در زمینه تفسیر و تأویل احادیث نوآوری‌هایی دارد، در بیشتر موارد از منظومه فکری پدرش تأثیر پذیرفته است.
نگارندگان در این جستار رویکرد تأویلی مولانا را به احادیث در مثنوی معنوی بررسی می‌کنند و میزان و نحوه بازتاب این تأویل‌ها را در مثنوی‌های سلطان­ولد آشکار می­سازند. نتیجه پژوهش آشکار می­کند که مولانا و به‌تبع او سلطان­ولد سطحی­اندیشی و اتکا به ظواهر متون دینی را درخور ارباب احوال ندانسته‌اند و معتقدند اولیای الهی، به‌علت اینکه صفات بشری را در وجود خود فانی کرده و از عقیله انانیت گذشته­اند، گفتارشان چونان وحی الهی از خطا مصون است و با قدرت شهودی و با استناد به تجربیات عرفانی خود می‌توانند معانی ژرفی از معارف دین بیان کنند. 
 
واژه‌های کلیدی: تأویل احادیث، مولوی، سلطان­ولد، مثنوی معنوی، مثنوی‌های سلطان­ولد.
متن کامل [PDF 321 kb]   (913 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: ادبیات غنایی
فهرست منابع
1. قرآن کريم (1385) ترجمة مهدي الهي قمشه¬اي. چاپ دوم. قم: آيين دانش.
2. کتاب مقدس، عهد عتيق (1925م) چاپ لندن.
3. ابن‌ابي¬الحديد، عبدالحميدبن‌هبة‌الله (1404ه‍.ق) ‏شرح نهج البلاغة لابن‌ابي¬الحديد. به‌اهتمام محمد ابوالفضل ابراهيم. قم: مكتب آيت‌الـله مرعشي نجفي.
4. ابن‌بابويه (صدوق)، محمدبن‌علي (1372) عيون اخبار رضا. ترجمة حميدرضا مستفيد و علي‌اکبر غفاري. تهران: صدوق.
5. ـــــــ (1385) علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشي داوري.
6. ـــــــ (1398ه‍.ق) التوحيد. به‌اهتمام هاشم حسيني. قم: جامعة مدرسين.
7. ابن‌بطريق، يحيي‌بن‌حسن (1407ه‍.ق) عمدة عيون صحاح الأخبار في مناقب امام الابرار. قم: جماعة المدرسين بقم: مؤسسة النشر الاسلامي.
8. ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد (1416ه‍.ق) مسند امام احمدبن‌حنبل. به‌اهتمام شعيب ارنووط و ديگران. بيروت: مؤسسة الرسالة.
9. ابن‌فارض، عمربن‌فارض (1410ه‍.ق) ديوان ابن‌فارض. به‌اهتمام مهدي محمد ناصرالدين. بيروت: دارالکتب العلميه.
10. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ه‍.ق) لسان‌العرب‏. به‌اهتمام جمال¬الدين ميردامادي. چاپ سوم. بيروت: دار الفكر للطباعة و النشر و التوزيع- دار صادر.
11. احمدي، بابک (1372) ساختار و تأويل متن: شالوده¬شکني و هرمنوتيک. چاپ دوم. تهران: مرکز.
12. افلاکي، شمس¬الدين‌محمد (1362) مناقب¬العارفين. به‌کوشش تحسين يازيجي. چاپ دوم. تهران: دنياي کتاب.
13. انوشه، حسن (1376) دانشنامة ادب فارسي(2). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
14. برقی، احمدبن محمدبن‌خالد (1371ق) المحاسن‏. به‌اهتمام جلال¬الدين‏ محدث. چاپ دوم. قم: دارالكتب الاسلامية.
15. پاکتچي، احمد (1392) مجموعه درس‌گفتارهايي دربارة تاريخ تفسير قرآن کريم. تنظيم و ويرايش محمد جاني¬پور. تهران: دانشگاه امام صادق.
16. پورحسن، قاسم (1382) «هرمنوتيک زباني در اسلام و غرب». سروش انديشه. شمارة 7-8: 174-207.
17. ـــــــ (1384) هرمنوتيک تطبيقي: بررسي همانندي¬ فلسفة تأويل در اسلام و غرب. تهران: فرهنگ اسلامي.
18. تميمي آمدي، عبدالواحدبن‌محمد (1366) تصنيف غرر الحكم و درر الكلم. به‌اهتمام مصطفي درايتي. قم: دفتر تبليغات.
19. جوادي آملي، عبدالـله (1391) تسنيم: تفسير قرآن کريم. به‌اهتمام علي اسلامي. چاپ دهم. قم: اسراء.
20. خميني، روح‌الـله (1370) آداب الصلاة. چاپ هفتم. قم: مؤسسة نشر و تنظيم آثار امام‌خميني(ره).
21. رازي، ابوزكريا يحيي‌بن‌معاذ (1423ق.) جواهرالتصوف. به‌اهتمام سعيد هارون عاشور. قاهره: مکتب الادب.
22. راغب اصفهاني، حسين‌بن‌محمد (1374) ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن. ترجمة غلامرضا خسروي حسيني. چاپ دوم. تهران: مرتضوي.
23. رومي، شيخ‌احمد (1354) دقائق‌الحقايق. به‌اهتمام محمدرضا جلالي نائيني و محمد شيرواني. تهران: شوراي‌عالي فرهنگ و هنر.
24. سبحاني، جعفر (1387) مسائل جديد کلامي. قم: امام صادق.
25. سبزواري، ملاهادي (1374) شرح مثنوي. به‌اهتمام مصطفي بروجردي. تهران: وزارت ارشاد اسلامي.
26. سلطان¬العلما، بهاءالدين محمد بلخي ( 1359) رباب¬نامه. به تصحيح علي سلطاني گردفرامرزي. تهران: مطالعات اسلامي مک‌گيل.
27. ـــــــ (1363) مولوي ديگر، بهاءالدين محمد بلخي. به تصحيح حامد ربّاني و مقدمة سعيد نفيسي.
28. ـــــــ ( 1376) انتهانامه. به تصحيح محمدعلي خزانه‌دارلو. تهران: روزنه.
29. ـــــــ (1382) معارف بهاءولد. به تصحيح بديع¬الزمان فروزانفر. چاپ سوم. تهران: طهوري.
30. ـــــــ ( 1389) ابتدانامه. به تصحيح محمدعلي موحد و عليرضا حيدري. تهران: خوارزمي.
31. تهران: کتابخانة سنايي.
32. سليمي، حسين (1389) هرمنوتيک و شناخت روابط جهاني. تهران: رخداد نو.
33. سهروردي، شهاب¬الدين ابوحفص (1375) عوارف المعارف. ترجمة ابومنصوربن‌عبدالمؤمن اصفهاني. به‌اهتمام قاسم انصاري. چاپ دوم. تهران: علمي و فرهنگي.
34. سيدي، سيدحسين (1379) تأويل قرآن در مثنوي: بررسي تطبيقي مثنوي با تفاسير: الميزان، تبيان، کشف¬الاسرار، کبير. تهران: سخن.
35. شاه‌آبادي، محمدعلي (1386) رشحات البحار. به‌اهتمام زاهد ويسي. تهران: پژوهشكدة فرهنگ و انديشة اسلامي.
36. شايان¬مهر، عليرضا (1379) دايرة‌المعارف تعليمي علوم اجتماعي (کتاب دوم). تهران: کيهان.
37. شريف شيرازي، محمدهادي‌بن‌معين¬الدين محمّد (1430ق.) الكشف الوافي في شرح اصول الكافي. به‌اهتمام علي فاضلي. قم: دارالحديث.
38. شفيعي‌کدکني، محمدرضا (1388) غزليات شمس تبريز. چاپ سوم. تهران: سخن.
39. ـــــــ (1392) زبان شعر در نثر صوفيه. چاپ دوم. تهران: سخن.
40. شمس تبريزي، محمدبن‌علي (1391) مقالات شمس تبريزي. به تصحيح محمدعلي موحد. چاپ چهارم. تهران: خوارزمي.
41. شميسا، سيروس (1391) مولانا و چند داستان از مثنوي. چاپ دوم. تهران: قطره.
42. شهيدي، سيدجعفر (1373) شرح مثنوي. تهران: علمي و فرهنگي.
43. طبرسي، حسن‌بن‌فضل (1370) مكارم الاخلاق‏. چاپ چهارم. قم: الشريف الرضي.
44. طريحي، فخرالدين‌بن‌محمد (1375) مجمع البحرين. به‌اهتمام احمد حسيني اشکوري. چاپ سوم. تهران: مرتضوي.
45. عطار نيشابوري، فريدالدين (1384) منطق‌الطير. به تصحيح محمدرضا شفيعي‌کدکني. ويرايش دوم. تهران: سخن.
46. فرغاني، سعيدالدين (1379) مشارق الدراري شرح تائيه ابن فارض. به‌اهتمام سيد جلال¬الدين آشتياني. چاپ دوم. قم‏: دفتر تبليغات اسلامي‏.
47. فروزانفر، بديع¬الزمان (1367) شرح مثنوي شريف. تهران: زوار.
48. ـــــــ (1390) احاديث و قصص مثنوي. ترجمة کامل و تنظيم مجدد حسين داودي. چاپ پنجم. تهران: اميرکبير.
49. القضاعي، محمدبن‌سلامة‌بن‌جعفر ابوعبدالـله (1407ه‍.ق) مسندالشهاب. به‌اهتمام حمدي‌بن‌عبدالمجيد السلفي. چاپ دوم. بيروت: الرساله.
50. قمي، عباس (1414ه‍.ق) سفينة‌البحار. قم: اسوه.
51. قيصري، داود (1381) رسائل قيصري‏. به‌اهتمام سيد جلال¬الدين آشتياني‏. چاپ دوم. تهران: حكمت و فلسفة ايران.
52. کراجکي، محمدبن‌علي (1410ه‍.ق) کنز الفوائد. به‌اهتمام عبدالـله نعمه. قم: دارالذخائر.
53. کليني، محمدبن‌يعقوب (1369) اصول کافي. ترجمة سيد جواد مصطفوي. تهران: كتاب‌فروشي علمية اسلاميه.
54. ـــــــ (1430ه‍.ق) الكافي. به‌اهتمام محمدحسين درايتي. قم: دارالحديث.
55. مجلسي، محمدباقر (1403ق.) بحارالانوار. چاپ دوم. بيروت: دار إحياء التراث العربي.
56. محقق ترمذي، برهان¬الدين (1377) معارف: مجموعه مواعظ و کلمات سيد برهان¬الدين محقق ترمذي. به تصحيح بديع‌الزمان فروزانفر. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
57. محمدي آسيابادي، علي (1387) هرمنوتيک و نمادپردازي در غزليات شمس. تهران: سخن.
58. مسلم، ابوالحسين (1412ق) صحيح مسلم. به‌اهتمام محمدفؤاد عبدالباقي. قاهره: دارالحديث.
59. معرفت، محمدهادي (1391) تفسير و مفسران. چاپ هفتم. قم: تمهيد.
60. ملاصدرا شيرازي، صدرالمتألهين (1383) شرح اصول کافي. به‌اهتمام محمد خواجوي. تهران: مطالعات و تحقيقات فرهنگي.
61. مولوي، جلال¬الدين محمد ( 1363) مثنوي معنوي. به‌تصحيح رينولد ا. نيکلسون. به‌اهتمام نصرالـله پورجوادي. تهران: اميرکبير.
62. ـــــــ ( 1371) مکتوبات. به تصحيح توفيق هاشم¬پور سبحاني. تهران: مرکز نشر دانشگاهي.
63. ـــــــ (1389) فيه ‌ما فيه. به تصحيح بديع¬الزمان فروزانفر. چاپ سيزدهم. تهران: اميرکبير.
64. نعماني، شبلي (1386) تاريخ علم كلام. ترجمة سيدمحمدتقي فخر داعي. تهران: اساطير.
65. نيچه، فردريش و ديگران ( 1379) کتاب هرمنوتيک مدرن گزينه جستارها. ترجمة بابک احمدي، مهران مهاجر و محمد نبوي. تهران: مرکز.
66. واينسهايمر، جويل (1381) هرمنوتيک فلسفي و نظرية ادبي: مروري بر آراي گادامر در گسترة هرمنوتيک. ترجمة مسعود عليا. تهران: ققنوس.
67. هاشمي خويي، ميرزا حبيب‌الـله (400ق.) منهاج‌البراعة في شرح نهج‌البلاغة. به‌اهتمام ابراهيم ميانجي. ترجمة حسن حسن¬زادة آملي و محمدباقر کمره¬اي. چاپ چهارم. تهران: مکتب‌الاسلاميه.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 26، شماره 85 - ( 11-1397 ) برگشت به فهرست نسخه ها