:: سال 26، شماره 85 - ( 11-1397 ) ::
جلد 26 شماره 85 صفحات 159-135 برگشت به فهرست نسخه ها
تحلیل ساختاری رسالۀ‌العشق‌های منثور با تکیه بر مضامین غنایی آنها
محبوبه مباشری 1، مسروره مختاری2
1- دانشگاه الزهراء ، mobasheri2010@gmail.com
2- دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده:   (4686 مشاهده)
نثرهای عرفانی، ازنظر شمول، حوزه‌های متفاوتی را، چه ازنظر موضوع و محتوا و چه ازنظر سبک، ساختار، زبان و اسلوب بیان، دربرمی‌گیرند و نمی­توان همه آنها را در یک مجموعه و ذیل یک نوع ادبی (ژانر) معرفی کرد. اطلاق عنوان کلی «نثرهای عرفانی» به این آثار ما را از هویت واقعی آنها دور می­کند. بسیاری از نثرهای عرفانی، درعین تعلق‌داشتن به حوزه عرفان، ویژگی­هایی دارند که آنها را از دیگر متون عرفانی متمایز می­سازد. در جستار حاضر، با بهره­گیری از روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه­ای، با تکیه بر موضوع کلیدی «عشق»، آثار عرفانی، اعم از کتاب و رساله (رسائل عشقی منثور) مطالعه­ شده­ و ضمن پرداختن به ویژگی­های مشترک آنها، منطبق با ویژگی­ها و معیارهایی که به‌دست آمده ­است، آثار یادشده زیرمجموعه یک نوع ادبی دیگر (ژانر)، به‌مثابه «نثرهای عرفانی غنایی» معرفی شده­ است. هدف جستار حاضر، تقسیم عرفان به عرفان عابدانه و عاشقانه نیست، بلکه مقصود این است که آثار عرفانی با توجه شیوه بیان، ساختار، زبان، صور خیال و موضوع ـ‌به‌گونه­ای که نمایان‌کننده هویت واقعی آن آثار باشدـ مطالعه شود. حاصل مطالعه نشان داد که سه مؤلفه اساسی 1. نثربودن و مباحث مرتبط با آن (تلفیق سنت مکتوب و سنت گفتار و تأویل‌پذیری) 2. عرفانی‌بودن و مصادیق آن (معرفت‌شناسی و هستی­شناسی، بی­قاعدگی، عشق، حسن و جمال و تأثیرپذیری از آثار متقدم) 3. عاشقانه و غنایی‌بودن و اسباب شاعرانگی (موسیقی، صور خیال و استفاده از منطق شعر) ویژگی­های اساسی و مشترکِ این نوع ادبی است.
 
واژه‌های کلیدی: نثر عرفانی، انواع ادبی، سوانح ­العشاق، عبهرالعاشقین، لمعات.
متن کامل [PDF 316 kb]   (751 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: ادبیات غنایی
فهرست منابع
1. احمدي، بابک (1376) چهار گزارش از تذکرۀالاولياء. تهران: مرکز.
2. ـــــــ (1391) ساختار و تأويل متن. چاپ چهاردهم. تهران: مرکز.
3. ارنست، کارل (1389) «مراحل عشق در ادوار آغازين تصوف ايران از رابعه تا روزبهان». در: ميراث تصوف. ويراستة لئونارد لويزُن. ترجمة مجد¬الدين کيواني. جلد اول. چاپ دوم. تهران: مرکز.
4. انزابي¬نژاد، رضا (1381) «چيستي و چرايي شعريت نثرهاي عرفاني». در: عرفان، پلی ميان فرهنگ‌ها. به‌اهتمام شهرام يوسفي¬فر. جلد اول. تهران: مؤسسة تحقيقات و توسعة علوم انساني.
5. بارت، رولان (1373) «از اثر تا متن». ترجمة مراد فرهادپور. ارغنون. شمارة 4: 57-66.
6. برتلس، يوگني ادواردويچ (1382) تصوّف و ادبيات تصوّف. ترجمة سيروس ايزدي. چاپ سوم. تهران: اميرکبير.
7. بقلي شيرازي، روزبهان (1383) عبهرالعاشقين. تصحيح و مقدمة هنري کربن و محمد معين. تهران: منوچهري.
8. بهار، محمدتقي ملک¬الشعرا (1386) سبک¬شناسي. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: زوار.
9. پورجوادي، نصرالـله (1358) سلطان طريقت. تهران: آگاه.
10. پورنامداريان، تقي (1383) رمز و داستان¬هاي رمزي. چاپ پنجم. تهران: علمي و فرهنگي.
11. تُرکة اصفهاني، صائن¬الدين علي¬بن‌محمد (1375) عقل و عشق (مناظرات خمس). تصحيح و تحقيق اکرم جودي نعمتي. تهران: اهل قلم.
12. تودوروف، تزوتان (1385) نظرية ادبيات (متن¬هايي از فرماليست¬هاي روس). ترجمة عاطفه طاهايي. تهران: اختران.
13. جامي، نورالدين عبدالرحمن (1383) لوايح. تصحيح و تحشية يان ريشار. چاپ دوم. تهران: اساطير.
14. چيتيک، ويليام (1390) طريق عرفاني معرفت از ديدگاه ابن‌عربي. چاپ دوم. ترجمة مهدي نجفي افرا. تهران: جامي.
15. دانش¬پژوه، محمد¬تقي (1352) «رسائل عشقي». مجموعه سخنراني¬هاي دومين کنگرة تحقيقات ايراني. به‌کوشش حميد زرين‌کوب. جلد دوم. مشهد: دانشگاه مشهد.
16. ديچز، ديويد (1388) شيوه¬هاي نقد ادبي. ترجمة غلامحسين يوسفي و محمدتقي صدقياني. چاپ ششم. تهران: علمي.
17. رازي، نجم¬الدين ابوبکر (1387) مرصادالعباد. به‌اهتمام محمدامين رياحي. چاپ سيزدهم. تهران: علمي و فرهنگي.
18. روزبهان ثاني، عبداللطيف‌بن‌صدرالدين ابي¬محمد (1347) روح¬الجنان في سيرة الشيخ روزبهان. به‌کوشش محمد تقي دانش¬پژوه. تهران: انجمن آثار ملی.
19. زرقاني، سيدمهدي (1390) تاريخ ادبي ايران و قلمرو زبان فارسي. چاپ دوم. تهران: سخن.
20. زرين¬کوب، عبدالحسين (1388) جستجو در تصوف ايران. تهران: اميرکبير.
21. ژنت، ژرار (1392) تخيل و بيان. ترجمة اللـه‌شکر اسداللهي تجرق. تهران: سخن.
22. ـــــــ (1391) آرايه¬ها. ترجمة آذين حسين¬زاده. تهران: قطره.
23. ستاري، جلال (1389) عشق صوفيانه. چاپ ششم. تهران: مرکز.
24. سهروردي، شهاب¬الدين (1391) قصه¬هاي شيخ اشراق. ويراستة جعفر مدرس صادقي. چاپ نهم. تهران: مرکز.
25. سيوطي، جلال¬الدين (1363) الاتقان في علوم القرآن. ترجمة مهدي حائري قزويني. جلد دوم. تهران: اميرکبير.
26. طباطبايي، سيدمحمد¬حسين (1993) تفسير الميزان. جلد سيزدهم. چاپ سوم. بيروت: مؤسسة مطبوعات علمي.
27. عبّادي، قطب¬الدين ابوالمظفر منصوربن‌اردشير (1374) التصفيه في احوال¬المتصوفه. تصحيح غلامحسين يوسفي. تهران: بنياد انتشارات فرهنگ ايران.
28. عراقي، فخرالدين (1384) لمعات. مقدمه و تصحيح محمد خواجوي. تهران: مولي.
29. عطار، فريدالدين ( 1388) تذکرۀالاوليا. نسخة رينولد نيکلسن. چاپ دهم. به‌کوشش ا. توکلي. تهران: بهزاد.
30. عين¬القضات همداني، ابوالمعالي (1387) نامه¬هاي عين¬القضات همداني. به‌اهتمام علينقي منزوي و عَفيف عُسيران. جلد اول. چاپ دوم. تهران: اساطير.
31. ـــــــ (1389) تمهيدات. چاپ هشتم. مقدمه و تصحيح و تحشيه عَفيف عُسيران. تهران: منوچهري.
32. غزالي، احمد (1388) مجموعه آثار فارسي احمد غزالي. چاپ چهارم. به‌اهتمام احمد مجاهد. تهران: دانشگاه تهران.
33. غلامرضايي، محمد (1388) سبک¬شناسي نثرهاي صوفيانه. تهران: دانشگاه شهيدبهشتي.
34. فالر، راجر، رومن ياکوبسن و ديويد لاج (1369) زبان‌شناسي و نقد ادبي. ترجمة مريم خوزان و حسين پاينده. تهران: ني.
35. کالر، جاناتان (1389) نظرية ادبي. ترجمة فرزانه طاهري. چاپ سوم. تهران: مرکز.
36. لاهيجي، شمس¬الدين‌محمد (1383) مفاتيح¬الاعجاز في شرح گلشن راز. چاپ پنجم. مقدمه، تصحيح و تعليقات محمدرضا برزگر خالقي و عفت کرباسي. تهران: زوار.
37. مختاري، مسروره (1392) ساختار نثرهاي عرفاني غنايي. رسالة دکتري دانشگاه الزهراء (س).
38. ـــــــ (1395) «معرفت در سوانح¬العشاق و لمعات». پژوهش¬هاي ادب عرفاني (گوهر گويا). سال دهم. شمارة 2. پياپي 31: 91-120.
39. منور، محمد (1371) اسرارالتوحيد في مقامات الشيخ ابي¬سعيد. چاپ سوم. تصحيح و مقدمه محمدرضا شفيعي کدکني. تهران: آگاه.
40. ميرباقري‌فرد، سيدعلي¬اصغر (1391) «عرفان عملي و نظري يا سنت اول و دوم عرفاني؟». پژوهش‌هاي ادب عرفاني (گوهر گويا). سال ششم. شمارة 2: 65-88.
41. نيکلسن، رينولد الن (1341) اسلام و تصوف. ترجمة محمدحسين مدرس نهاوندي. تهران: زوّار.
42. ولک، رنه (1374) تاريخ نقد جديد. ترجمة سعيد ارباب شيراني. جلد دوم. تهران: نيلوفر.
43. ــــــــ (1377) تاريخ نقد جديد. ترجمة سعيد ارباب شيراني. جلد چهارم. تهران: نيلوفر.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 26، شماره 85 - ( 11-1397 ) برگشت به فهرست نسخه ها