:: سال 27، شماره 86 - ( 4-1398 ) ::
جلد 27 شماره 86 صفحات 125-103 برگشت به فهرست نسخه ها
خوانشی هگلی از فلسفه تاریخ اساطیری ایران در شاهنامه فردوسی با تأکید بر گفتار «خدایگان و بنده»
چیمن فتحی 1، رامین محرمی2 ، بیژن ظهیری ناو2 ، شهریار گیتی2
1- دانشگاه محقق اردبیلی ، chiman_fathi@yahoo.com
2- دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده:   (10488 مشاهده)
شاهنامه فردوسی، حماسه منظوم اساطیری ایران، بر مدار ستیز نیروهای عینیت­یافته ناساز عالم، یعنی ایران و انیران و نبرد شخصیت­ها و قهرمانان آن، می­گردد؛ زیرا از دیدگاهی فلسفی، طرح هستیِ تاریخ اساطیری ایران هم اساساً بر مبنای هماویزی دوگانه­های ناساز افکنده شده است. یکی از مهم­ترین دیدگاه­های فلسفی به تاریخ، نگرش فریدریش هگل، فیلسوف تاریخ­گرای آلمانی، است. در این نگرش، ماهیت و هدف تاریخ، همان ماهیت انسان است و ماهیت انسان، رسیدن به خودآگاهی و آزادی است و این آزادی تنها بهنحو تدریجی و دیالکتیکی تحقق­پذیر است؛ از‌این‌رو، در فلسفه هگل، جنگ وسیله­ای برای پیش­بُرد دیالکتیک تاریخ به‌شمار می­آید و ایجاد پیکار میان شخصیت­های انسانی، به‌مثابه خدایگان و بنده، اساس رسیدن به خودآگاهی معرفی شده است. نبرد بین انسان­ها در شاهنامه فردوسی هم گفتار «خدایگان و بنده» در فلسفه هگل را به ذهن متبادر می­کند. در بخش اساطیری شاهنامه، دست‌یابی به خودآگاهی و تحقق آن در تاریخ اساطیری ایران، تنها از راه نبرد دو سوی مخالف، به‌مثابه خدایگان و بنده، در نبردهای بین جمشید و ضحاک، ضحاک و کاوه (و آن­گاه فریدون)، فرزندان فریدون، شهادت ایرج و کین‌خواهیِ (دادباوری) او به‌وسیله منوچهر روی می­دهد. این جستار، با رویکردی تحلیلی‌ـ‌‌توصیفی به تحلیل فلسفه تاریخ شاهنامه فردوسی، با تأکید بر گفتار «خدایگان و بنده» پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در این حماسه اساطیری، همه ستیزگی­­ها هر بار به گونه­ای آمیختگیِ وحدت­بخش نائل می­آیند که هم­تراز لحظه­های سنتز یا هم­نهاد دیالکتیکی هگلی و در حقیقت، اسباب فراگرد تاریخی و راه رسیدن به خودآگاهی و آزادی از رهگذری دیالکتیکی است و این همان امکان خوانش فلسفه تاریخ اساطیری ایران در شاهنامه فردوسی برپایه فلسفه تاریخ هگلی است.
ف
واژه‌های کلیدی: لسفه تاریخ اساطیری ایران، شاهنامه فردوسی، فلسفه تاریخ هگل، خدایگان و بنده
متن کامل [PDF 5684 kb]   (1494 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تخصصي
فهرست منابع
1. آموزگار، ژاله (1383) تاريخ اساطيري ايران. چاپ ششم. تهران: سمت.
2. اردبيلي، محمد و عليرضا آزادي (1393) «هگل، هايدگر و مسئلة زمان». پژوهش‌هاي فلسفي دانشگاه تبريز. شمارة 14: 49-69.
3. اسلامي¬ندوشن، محمدعلي (1394) زندگي و مرگ پهلوانان در شاهنامه. چاپ دهم. تهران: شرکت سهامي انتشار.
4. الياده، ميرچا (1362) چشم¬اندازهاي اسطوره. ترجمة جلال ستاري. تهران: توس.
5. باستيد، روژ (1370) دانش اساطير. ترجمة جلال ستاري. تهران: توس.
6. پلامناتز، جان (1367) شرح و نقدي بر فلسفة سياسي‌ـ اجتماعي هگل. ترجمة حسين بشيريه. تهران: ني.
7. تيلور، چارلز (1379) هگل و جامعة مدرن. ترجمة منوچهر حقيقي¬راد. تهران: مرکز.
8. ثاقب¬فر، مرتضي (1387) شاهنامة فردوسي و فلسفة تاريخ ايران. چاپ دوم. تهران: قطره.
9. دورانت، ويل (1395) تاريخ فلسفه. ترجمة عباس زرياب خويي. چاپ بيست‌وپنجم. تهران: علمي و فرهنگي.
10. دونت، ژاک (1381) درآمدي بر هگل. ترجمة محمدجعفر پوينده. چاپ دوم. تهران: چشمه.
11. راوچ، ليو (1382) فلسفه هگل. ترجمة عبدالعلي دستغيب. آبادان: پرسش.
12. رزمجو، حسين (1374) «عدالت‌جويي و ظلم‌ستيزي فردوسي». در: نميرم از اين پس که من زنده‌ام، مجموعة مقالات کنگرة جهاني بزرگداشت فردوسي (هزارة تدوين شاهنامه). به‌کوشش غلامرضا ستوده: 298-263.
13. زند، زاگرس (1392) «سبک تاريخ¬نويسي شاهنامة فردوسي». پژوهشنامة ادب حماسي. سال نهم. شمارة 15: 77-99.
14. زنر، آر.سي (1375) زروان يا معماي زرتشتي¬گري. ترجمة تيمور قادري. چاپ دوم. تهران: فکر روز.
15. ستاري، رضا و مرضيه حقيقي (1393) «نقد کهن¬الگويي ريشه¬هاي دوگانه¬انگاري اسطوره¬اي در شاهنامة فردوسي». متن¬شناسي ادب فارسي. دورة جديد. سال ششم. شمارة اول (پياپی21): 111-130.
16. سرکاراتي، بهمن (1385) سايه¬هاي شکارشده. چاپ دوم. تهران: طهوري.
17. سينگر، پيتر (1379) هگل. ترجمة عزت‌الـله فولادوند. تهران: طرح نو.
18. صادقي، علي (1388) آزادي و تاريخ تأملاتي در ديالکتيک هگل. چاپ سوم. تهران: پرستش.
19. صفا، ذبيح¬الـله (1369) حماسه¬سرايي در ايران. چاپ پنجم. تهران: اميرکبير.
20. طاووسي، محمود (1361) «نکته¬اي از داستان فريدون». آينده. سال هشتم. شمارة 8: 502-505.
21. عباسي، حبيب¬الـله و الهه عظيمي يان¬چشمه (1395) «مغلطة تأثير عاطفي در بازنمايي تاريخ (نگرشي انتقادي بر تاريخ¬نگاري شهاب¬الدين نسوي در سيرت جلال¬الدين و نفثه¬المصدور». متن‌پژوهي ادبي. سال بيستم. شمارة 67: 7-35.
22. علامي، ذوالفقار و نسرين شکيبي‌ممتاز (1393) «نشان¬وارگي درفش¬هاي شاهان و پهلوانان در شاهنامه». زبان و ادبيات فارسي دانشگاه خوارزمی. سال بيست‌ودوم. شمارة 77: 155-186.
23. فتحي، چيمن و رامين محرمي (1394) هم‌سويي حماسه‌ها: ايمان ترجمه (بررسي تطبيقي شاهنامة فردوسي و بهشت‌گمشدة جان ميلتون). سقز: گوتار.
24. فردوسي، ابوالقاسم (1388) شاهنامه. تصحيح جلال¬خالقي¬مطلق. جلد اول. چاپ دوم. تهران: دايرة‌المعارف بزرگ اسلامي.
25. فلاح، غلامعلي و فرزاد بالو (1393) «از مخاطب راوي تا مخاطب روايت (با تأملي در روايت¬هاي داستاني شاهنامه). زبان و ادبيات فارسي دانشگاه خوارزمی. سال بيست و دوم. شمارة 77: 213-236.
26. کاپلستون، فردريک (1382) تاريخ فلسفه از فيشته تا نيچه. ترجمة داريوش آشوري. جلد هفتم. چاپ دوم. تهران: علمي و فرهنگي.
27. کريمي‌، حسين (۱۳۶۱) فلسفة تاريخ. تهران: جهاد دانشگاهي.
28. مجتهدی، کريم (1389) دربارة هگل و فلسفة او. چاپ چهارم. تهران: اميرکبير.
29. محرمي، رامين و رقيه ممي¬زاده (1390) «تقابل نمادهاي خير و شر در دورة اساطيري شاهنامه»، متن‌پژوهي ادبي. شمارة 49: 127-143.
30. مختاري، محمد (1368) حماسه در رمز و راز ملي. تهران: قطره.
31. مختاري، محمد (1379) اسطورة زال (تبلور تضاد و وحدت در حماسة ملي). چاپ دوم. تهران: توس.
32. مسکوب، شاهرخ (1386) سوگ سياوش. چاپ هفتم. تهران: خوارزمي.
33. مسکوب، شاهرخ (1396) ارمغان مور. چاپ ششم. تهران: ني.
34. هگل، گئورک ويلهلم فريدريش (1336) عقل در تاريخ. ترجمة حميد عنايت. تهران: دانشگاه صنعتي‌شريف.
35. هگل، گئورک ويلهلم فريدريش (1358) خدايگان و بنده (با تفسير الکساندر کوژو). ترجمه و هگل، گئورک ويلهلم فريدريش (1397) پديدارشناسي جان. ترجمة باقر پرهام. چاپ پنجم. تهران: کندوکاو.
36. Ed. By.Beiser, Fredrick. C (1993) The cambridge Companion to Hegel,Cambridge University Press. [DOI:10.1017/CCOL0521382742]
37. Hegel. (1977) Phenomenology of Spirit, by V Miller, Oxford and Newyork, Oxford university press.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 27، شماره 86 - ( 4-1398 ) برگشت به فهرست نسخه ها