:: سال 27، شماره 87 - ( 10-1398 ) ::
جلد 27 شماره 87 صفحات 66-47 برگشت به فهرست نسخه ها
تحلیل ساختاری ترکیبات وصفی و اضافی نو در غزلیات شمس
یدالله بهمنی مطلق 1، منصوره هوش السادات2
1- دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی ، y_bahmani43m@yahoo.com
2- دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
چکیده:   (3834 مشاهده)
ترکیبات باهم­آیند در زبان­شناسی به زنجیره­ای از واژه­ها گفته می­شود که با یکدیگر هم‌نشین می‌شوند و یک سازه معنایی تشکیل می­دهند؛ مانند ترکیبات وصفی و اضافی. نوآوری در این حوزه یکی از وظایف اصلی شعر خلاق و ماندگار است. غزلیات شمس یکی از آثار برجسته ادب فارسی است که ترکیب­سازی از مشخصه­های بارز سبکی آن محسوب می‌شود. مولانا برای بیان اندیشه والا و عرفانی خود به آفرینش صدها سازه نو زبانی پرداخته و از انواع هنجارگریزی بهره گرفته است تا تنگنای موجود واژگان را وسعت بخشد یا از آوردن واژه­ها و ترکیبات تکراری بپرهیزد. در میان آثار او، غزلیات شمس نمونه­ای تمام‌عیار از جوشش اندیشه محسوب می­شود. در بافت غزل­های او صدها ترکیب وصفی نو مانند «اندیشه کژمژ»، «خیال بادشکل»، «بهانه­های زرین» و ترکیبات اضافی نو چون «اوباش خیالات»، «جهان رنگ و بو»، «تره­زار دل» یافت می­شود که به بررسی و تحلیل نیاز دارد. نوآوری­های مولانا به ترکیبات وصفی و اضافی محدود نمی­شود و گونه­های مختلف سازه­های نو در قالب اشتقاقات و ترکیبات اسمی، صفتی، قیدی و فعلی نو در غزلیات او یافت می­شود، اما در این جستار صرفاً به بررسی و تحلیل این نوع از نوآوری‌های او پرداخته شده است. یافته­ها نشان می­دهد مولانا با استفاده از این ترکیبات کنایه­ها و استعاره­های نو و بدیعی در زبان فارسی خلق کرده و علاوه‌بر توانمندسازی زبان با پرهیز از کاربرد ترکیبات و واژه­های تکراری بر جاذبه­های آن افزوده و اندیشه­های بیان‌نشدنی خود را در قالب زبان به تصویر کشده است.
 
واژه‌های کلیدی: شعر فارسی، مولانا، غزلیات شمس، نوآوری، ترکیبات وصفی، ترکیبات اضافی
متن کامل [PDF 5599 kb]   (908 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: فنون بلاغی
فهرست منابع
1. ابوالقاسمي، سيده مريم (1383) اصطلاحات و مفاهيم عرفاني ديوان شمس. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي.
2. انوري، حسن و حسن احمدي گيوي (1388) دستور زبان فارسي. دورة دو جلدي. ويرايش سوم. چاپ چهارم. تهران: فاطمي.
3. بيدل دهلوي، عبدالقادر (1363) ديوان بيدل دهلوی. به‌تصحيح خليل¬اللـه خليلي. دورة دو جلدي. تهران: بين¬الملل.
4. پورنامداريان، تقي (1377) داستان پيامبران در کليات شمس. جلد اول. چاپ چهارم. تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي.
5. ــــــــ (1364) رمز و داستان¬هاي رمزي در ادب فارسي. تهران: علمي و فرهنگي.
6. خليلي جهان¬تيغ، مريم (1380) سيب باغ جان. تهران: سخن.
7. داد، سيما (1382) فرهنگ اصطلاحات ادبي. تهران: مرواريد.
8. دهخدا، علی‌اکبر (1372) لغت¬نامه. تهران: دانشگاه تهران.
9. شفيعي¬کدکني، محمدرضا (1376) شاعر آينه¬ها (بررسي سبک هندي و شعر بيدل). چاپ سوم. تهران: آگاه.
10. ــــــــ (1387) در عشق زنده بودن (گزيدة غزليات شمس). دو جلدي. چاپ سوم. تهران: سخن.
11. شميسا، سيروس (1383) بيان و معاني. چاپ هشتم. تهران: فردوس.
12. ــــــــ (1388) کليات سبک¬شناسي. چاپ سوم. تهران: ميترا.
13. شيمل، آن¬ماري (1367) شکوه شمس. ترجمة حسن لاهوتي. چاپ دوم. تهران: علمي و فرهنگي.
14. صائب تبريزي (1333) ديوان اشعار. با مقدمة اميري فيروزکوهي. تهران: خيام.
15. صفوي، کوروش (1383) از زبان¬شناسي به ادبيات. جلد اول (نظم). چاپ دوم. تهران: سورة مهر.
16. طباطبايي، علاءالدين (1386) «ترکيب در زبان فارسي» (2). نامة فرهنگستان. شمارة 37: 130-136.
17. فروزانفر، بديع¬الزمان (1337) يادنامة مولوي (شعر مولوي). به‌کوشش علي‌اکبر مشير سليمي. تهران: کميسيون ملي يونسکو.
18. قريب، عبدالعظيم و همکاران (1365) دستور زبان فارسي (پنج استاد). چاپ دوم. تهران: اشرفي.
19. گرين، ويلفرد؛ لي مورگان و جان ويلينگهم (1376) مباني نقد ادبي. ترجمة فرزانه طاهري. تهران: نيلوفر.
20. لاهيجي، محمد (1337) شرح گلشن راز. به‌قلم کيوان سميعي. تهران: محمودي.
21. مولوي، جلال¬الدين‌محمدبلخي (1363) کليات شمس. تصحيح بديع‌الزمان فروزانفر. دورة ده جلدي. چاپ سوم. تهران: اميرکبير.
22. نظامی، الياس‌بن‌يوسف (1333) خسرو و شيرين. به تصحيح وحيد دستگردی. تهران: شرق ايران.
23. وحيديان کاميار، تقي (1381) دستور زبان فارسي. چاپ سوم. تهران: سمت.
24. ولک، رنه (1373) نظرية ادبيات. ترجمة ضياء موحد و پرويز مهاجر. تهران: علمي و فرهنگي.
25. هوش¬السادات، منصوره و احمد حسني رنجبر (1394) «بررسي و تحليل فرآيندهاي اصلي واژه‌آفريني در غزليات شمس». بهار ادب. سال هشتم. شمارة 2 (28): 429-450.
26. Cruse, D. A, (1999) Lexical semantics, New York. Cambridge University Press.



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 27، شماره 87 - ( 10-1398 ) برگشت به فهرست نسخه ها