:: سال 30، شماره 93 - ( 11-1401 ) ::
جلد 30 شماره 93 صفحات 306-281 برگشت به فهرست نسخه ها
پنج تفسیر منظوم صوفیانه نویافته
محمد محمدی1 ، محمود فتوحی 2
1- دانشگاه فردوسی مشهد
2- دانشگاه فردوسی مشهد ، fotoohirud@um.ac.ir
چکیده:   (1618 مشاهده)
یکی از جریان­های ادبی رایج در ادوار تاریخی صفویه و قاجاریه، تفسیرنویسی منظوم قرآن به زبان فارسی است. ساختار فکری و زبانی این جریان ادبی در واقع ادامه تفاسیری همچون کشف‌الاسرار (تألیف 520 ق) به­ویژه نوبت ثالثه، و مواهب علیه (تفسیر حسینی) (تألیف  899- 897 ق) است؛ سنّتی که از نثر گذار کرده و برای تثبیت و گسترش خود به نظم روی ­آورده است. هدف پژوهش حاضر معرفی پنج اثر تفسیری کمترشناخته­شده در ساحت نظم فارسی است. این پژوهش با مراجعه به منابع کتابخانه­ای و دسترسی به نسخه‌های اصیل به روش توصیفی انجام شده است و نتایج آن برای انجام مطالعات بنیادی در زمینه ادبیات تصوف و علوم قرآنی حائز اهمیت است. تفاسیر نویافته عبارت‌اند از: 1. تحفهالمؤمنین (تألیف 1068ق) اثر مولوی کریم­بخش صاحب متخلص به بدر 2. تفسیر رشیدی (؟)؛ ابوالفیاض قمرالحق 3. تفسیر نجم اصفهانی (تألیف 1336- 1335ق) اثر نجم‌الحکماء محمد موسوی واعظ ملقب به نجم اصفهانی 4. تفسیر اسماءالحسنی اثر گدا (؟) 5. تفسیر منظوم؛ نذر حسن‌بن‌محمد علی زیدی (1366-1247ق).  
 
واژه‌های کلیدی: تفاسیر منظوم صوفیانه، تحفهالمؤمنین، تفسیر رشیدی، تفسیر نجم اصفهانی، تفسیر اسماءالحسنی، تفسیر منظوم زیدی
متن کامل [PDF 3427 kb]   (470 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: ادبیات عرفانی
فهرست منابع
1. قرآن کريم.
2. آقابزرگ طهراني، محمدمحسن (1355ق) الذريعه الي تصانيف الشيعه. تهران: اسلاميه.
3. ابن‌همام شيرازي (903 ق) فتح‌نامه. تهران: کتابخانة مرکزي دانشگاه تهران. کد دست‌يابي: 2654. [نسخة خطي]. تأليف 903ق. تاريخ کتابت؟. گ. 43.
4. ابن‌همام شيرازي (ح 904ق.) روضةالقلوب. تهران: کتابخانة مرکزي دانشگاه تهران. کد دست‌يابي: 2654. [نسخة خطي]. تأليف 904ق. تاريخ کتابت ؟. گ. 56.
5. انوشه، حسن (1381) فرهنگ¬نامة ادبي فارسي. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
6. ايزدگشسب، اسدالله‌بن‌محمود (ف 1365ق.) اسرارالعشق. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة ثبت: 108513. [چاپ سنگي]. تأليف قرن 14. تاريخ کتابت 1343ق.
7. تسبيحي، محمدحسين (1351) فهرست نسخه¬هاي خطي خواجه سناءالله خراباتي. اسلام¬آباد: کتابخانة گنج¬بخش.
8. ثروتيان، بهروز (1389) صفي¬علي¬شاه و تفسيرش. تهران: مؤسسة خانة کتاب و ادبيات ايران.
9. جلالي نائيني، سيدمحمدرضا (1317) مواهب عليه يا تفسير حسيني. تأليف کمال¬الدين حسين کاشفي. تهران: اقبال.
10. جمالي اردستاني، جمال¬الدين محمد (قرن 9ق.) کشف الارواح. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شماره بازيابي 4/9326. [نسخة خطي]. تأليف قرن 9. تاريخ کتابت 1239ق. گ. 58.
11. خاد¬م¬الفقرا، مينا و همکاران (1396) «بررسي محتوايي بحرالاسرار». پژوهش¬های ادب عرفانی (گوهر گويا). دورة يازدهم. شمارة 2: 1-28.
12. خرمشاهي، بهاءالدين (1377) دانشنامة قرآن و قرآن¬پژوهي. تهران: دوستان.
13. خوشحال دستجردي، طاهره (1379) «نگاهي به تفسير منظوم صفي¬علی¬شاه اصفهانی». مجلة دانشکدة ادبيات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورة دوم. شمارة 20 و 21: 159-182.
14. خوشحال دستجردي، طاهره (1387) کشف¬الارواح (تفسير عرفاني سورة يوسف). اصفهان: کنکاش.
15. درايتي، مصطفي (1398) فهرستواره دست¬نوشته¬هاي ايران (دنا). ويراست دوم. جلد 4. مشهد: الجواد توس.
16. زيدي، نذر حسن‌بن‌محمد علي (ف 1366ق.) تفسير منظوم. مشهد: کتابخانة آستان قدس رضوي. شمارة¬ 16849. [نسخة خطي]. تأليف قرن 14ق. تاريخ کتابت قرن 14ق. گ. 502.
17. زيدي، نذر حسن‌بن‌محمد علي (ف 1366ق.) تفسير منظوم. مشهد: کتابخانة آستان قدس رضوي. شمارة¬ 16850. [نسخة خطي]. تأليف قرن 14ق. تاريخ کتابت قرن 14ق. گ. 500.
18. زيدي، نذر حسن‌بن‌محمد علي (ف 1366ق.) تفسير منظوم. مشهد: کتابخانة آستان قدس رضوي. شمارة¬ 16851. [نسخة خطي]. تأليف قرن 14ق. تاريخ کتابت قرن 14ق. گ. 508.
19. زيدي، نذر حسن‌بن‌محمد علي (ف 1366ق.) تفسير منظوم. مشهد: کتابخانة آستان قدس رضوي. شمارة¬ 16852. [نسخة خطي]. تأليف قرن 14ق. تاريخ کتابت قرن 14ق. گ. 400.
20. سنادالاسلام، مرتضی (1391) تفسير منظوم سورة يوسف راجی دزفولی. به تصحيح احمدرضا يلمه¬ها. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان.
21. صفي¬علي¬شاه، محمدحسن‌بن‌محمدباقر (بي¬تا) ديوان صفي¬علي¬شاه. تهران: محمودي.
22. صفي¬علي¬شاه، محمدحسن‌بن‌محمدباقر (1308ق) تفسير صفي. تهران: کارخانة علی¬قلی¬خان قاجار.
23. قمرالحق، ابوالفياض (بي¬تا) تفسير رشيدي. تهران: کتابخانة ملي ايران. شمارة بازيابي: 9298-5. [نسخة خطي]. تأليف ؟. تاريخ کتابت ؟. گ. 328.
24. کاشفي، کمال¬الدين حسين (1317) مواهب عليه يا تفسير حسيني. جلد 3. تهران: اقبال.
25. کريم‌بخش (قرن 11) تحفه‌المؤمنين. لاهور: منشی نولکشور.
26. گدا (؟) تفسير اسماء الحسني. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي 14009. [نسخة خطي]. تأليف ؟. تاريخ کتابت ؟ گ. 62.
27. مدرس، محمدعلی (1349) ريحانة الادب في تراجم المعروفين بالکنيه او اللقب. تبريز: خيام.
28. م‍ظف‍رع‍لي¬ش‍اه‌ ک‍رم‍ان‍ي‌، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ي‌‌ب‍ن‌‌م‍ح‍م‍دک‍اظم‌ (ف 1215 ق.) بحرالاسرار. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي 2318. [نسخة خطي] تأليف قرن 13ق. تاريخ کتابت قرن 14ق. گ. 220.
29. معرفت، محمدهادي (1379) تفسير و مفسران. قم: مؤسسة فرهنگي التمهيد.
30. منزوي، احمد (1348) فهرست نسخه¬هاي خطي فارسي. تهران: مؤسسة فرهنگي منطقه‌اي.
31. ناجی اصفهانی، حامد (1383) «تفسير و ترجمة منظوم قرآن کريم». يادگارنامة فيض¬الاسلام: جستارهای علمی‌وپژوهشی درباب ترجمانی متون مقدس. اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمينی‌شهر.
32. ناصرعلی¬شاه، اسدالله‌بن‌محمود ايزدگشسب (1343ق) اسرارالعشق. اصفهان: مطبعة فرهنگ.
33. نجم¬ اصفهاني، محمد موسوي نجم¬الحکماء. تفسير نجم اصفهاني. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي 12263. [نسخة خطي]. تأليف 1335ق. تاريخ کتابت 1335ق. گ. 158.
34. نجم¬ اصفهاني، محمد موسوي نجم¬الحکماء. تفسير نجم اصفهاني. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي 12264. گ. 200.
35. نجم¬ اصفهاني، محمد موسوي نجم¬الحکماء. تفسير نجم اصفهاني. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي 11988. [نسخة خطي]. گ. 52.
36. نجم¬ اصفهاني، محمد موسوي نجم¬الحکماء. تفسير نجم اصفهاني. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. مشهد: کتابخانة مدرسة علمية آيت¬الله خويي. ش 288. [نسخة خطي]. تأليف 1336 ق. تاريخ کتابت 1336 ق. گ. 118.
37. نظيري، محمدحسين (ف 1021ق.) تفسير منظوم حروف مقطعة قرآن. قم: کتابخانة مسجد اعظم. شمارة 3/3415. [نسخة خطي]. تأليف قرن 11ق. تاريخ کتابت ؟. گ. 7.
38. نورعلي¬شاه، محمدعلي‌بن‌عبدالحسين (ف 1212ق.) تفسير سوره الحمد و البقره. تهران: کتابخانة مجلس شوراي اسلامي. شمارة بازيابي: 4/2616. [نسخة خطي]. تأليف قرن 13ق. تاريخ کتابت قرن 13ق.
39. نوشاهي، عارف (1365) فهرست کتاب‌هاي فارسي چاپ سنگي و کمياب کتابخانة گنج¬بخش. جلد 1. اسلام¬آباد: مرکز تحقيقات فارسي ايران و پاکستان.
40. نيازي، ضمير (1381) «اولين ترجمه و تفسير منظوم کلام پاک». ترجمة ابوالقاسم رادفر. کيمياي سخن. مجموعه مقالات همايش نکوداشت سيدمحمد علوي‌مقدم. سبزوار: دانشگاه تربيت‌معلم: 410-397.
41. همايوني، مسعود (2535) تاريخ سلسله¬هاي طريقة نعمت‌اللهيه در ايران، از 1190 تا 1396 هجري قمري. تهران: مکتب عرفان ايران.
42. يلمه¬ها، احمدرضا (1391) «تفاسير منظوم در ادب فارسی». مطالعات قرآنی. دورة سوم. شمارة 11: 197-212. The Holy Quran
43. Agha Bozorg Tehrani (1976) Al-Zaria ela al-Tassanif al-Shia. Tehran: Islamia. [In Arabic].
44. Anousheh, Hassan (2002) Encyclopedia of Persian Literature.Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. [In Persian].
45. Derayati, Mustafa (2019) Catalog of Iranian Manuscripts (Dena), 2nd edition. (J. 4). Mashhad: Al jawad- Tous. [In Persian].
46. Geda (n.d) Tafsir Asma-Al hosna. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Retrieval No. 14009 [Manuscript]. Compilation? Date of writing? Page 62. [In Persian].
47. Homayouni, Masoud (1976) History of Nematollahi's dynasties in Iran (1190-1396 AH). Tehran: Iranian School of Mysticism. [In Persian].
48. Ibn-e Hommam Shirazi (1498) Rawdat al-Qulub. Tehran: Central Library of the University of Tehran. Access Code: 2654. [Manuscript]. Compiled by 904 AH. Date of writing? Page. 56. [In Persian].
49. Ibn-e Hommam Shirazi (1497) Fathnameh. Tehran: Central Library of the University of Tehran. Access Code: 2654. [Manuscript]. Compiled by 903 AH. Date of writing? Page. 43. [In Persian].
50. Jamali Ardestani, J.M. (14th century) Kashf-Al Arvah. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Recovery number 4/9326. [Manuscript]. Compiled in the 9th century. Date of writing 1239 AH. Page 58. [In Persian].
51. Karim Bakhsh (1943) Tohfeh-Al momenin. Lahore: Monshi Nolekshor. [In Persian].
52. Kashefi, K.H (1938) Mawaheb Aliyyah or Tafsir-e Hosseini. Jalali Naeini (edited). V 3. Tehran: Iqbal. [In Persian].
53. Khademolfoghara, Mina et al (2017) "A Survey on the Content of Bahr al-Asrar". Researches of mystical literature (Gowhar-e Gouya). Vol.11, No. 2. PP 1-28. [In Persian].
54. Khorramshahi, Bahauddin (1998) Encyclopaedia of Qur'an and Qur'an studies. Tehran: Doustan/ Nahid. [In Persian].
55. Khushal Dastjerdi, Tahereh (2000) "A look at the poitic interpretation of the Qur'an by Safi Alishah Esfahani". Journal of Faculty of Arts and Humanities, University of Isfahan. Vol. 2, No. 20 and 21.Pp: 159-182. [In Persian].
56. Khushal Dastjerdi, Tahereh (2008) Kashf-Al arvah. Isfahan: Kankash. [In Persian].
57. Marefat, M.H (2000) Tafsir and Mofasseran. Qom: Al tamheed Cultural Institute.
58. Modarres, A.M (1970) Reyhanah-Al Adab fi Tarajam-Al Maroufeen Belkonia aw Al-Laghab. Tabriz: Khayyam. [In Persian].
59. Monzavi, A (1969) List of Persian manuscripts. Tehran: Regional Cultural Institute. [In Persian].
60. Muzaffar Ali Shah, M.M (d. 1800) bahr-Al asrar. Tehran: Library of Islamic Consultative Assembly. Recovery number 2318. [Manuscript] Compiled in the 13th century AH. History of writing in the 14th century AH. Page 62. [In Persian].
61. Naji Isfahani, H (2004) "Tafsir and translation of verses of the Holy Quran" Yadgarnameh Faiz al-Islam: Scientific and Research Essays on the Translation of Holy Texts. Isfahan: Islamic Azad University, Khomeini Shahr Branch. [In Persian].
62. Najm Isfahani, M.M. (1916) Tafsir Najm Isfahani. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Retrieval No. 12263. [Manuscript]. Compiled by 1335 AH. Date of writing 1335 AH. Page. 158. [In Persian].
63. Najm Isfahani, M.M. (1916) Tafsir Najm Isfahani. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Recovery No. 12264. Page 200. [In Persian].
64. Najm Isfahani, M.M. (1916) Tafsir Najm Isfahani. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Recovery No. 11988. Page 52. [In Persian].
65. Najm Isfahani, M.M. (1917) Tafsir Najm Isfahani. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Mashhad: Library of Ayatollah Khoei Scientific School. P 288. [Manuscript]. Compiled in 1336 AH. Date of writing 1336 AH. Page 118. [In Persian].
66. Naser Ali Shah, A.M (1924 AH) Asrar-AL eshgh. Isfahan: Farhang. [In Persian].
67. Nour Ali Shah, M.A (d. 1797) Tafsir Surah Al hamd and Al baqarah. Tehran: Library of the Islamic Consultative Assembly. Retrieval Number: 2616/4. [Manuscript]. Compiled in 13th century AH. Date of writing 13th century AH. [In Persian].
68. Naziri, M.H (d. 1612) Tafsir-e Manzoom of Qur'an. Qom: Library of the Grand Mosque. No. 3/3415. [Manuscript]. Compiled in 11th century AH. Date of writing? Page 7. [In Persian].
69. Niazi, Z (2002) "The first translation and interpretation of the poem of the pure word". translated by A. Radfar. Kimiay-e Sokhan: The Proceedings of the Marriage Conference of Dr. Seyed Mohammad Alavi Moghadam. Sabzevar: Teacher Training University. Pp 397-410. [In Persian].
70. Noshahi, Aref (1986) List of rare and stone-printed Persian books of Ganj Bakhsh library. V 1. Islamabad: Persian Research Center of Iran and Pakistan. [In Persian].
71. Qamar-Al haq, A (n.d) Tafsir-e Rashidi. Tehran: National Library of Iran. Recovery Number: 9298-5. [Manuscript]. Date of writing? Page 328. [In Persian].
72. Safi Ali Shah, M.H (1929) Tafsir-e Safi. Tehran: Karkhaneh Ali Qali Khan Qajar. [In Persian].
73. Safi Ali Shah, M.H. (n.d) Divan-e Safi Alisha. Tehran: Mahmoudi Publications. [In Persian].
74. Servatian, Behrouz (2010) Safi Alisha and his interpration. Tehran: Iran Institute of Books and Literature. [In Persian].
75. Senad- Al Islam, M (2012) Poetic Interpration of Surah Yusuf. Ahmad Reza Yalmeha (edited). Isfahan: Islamic Azad University. Dihaqan Branch. [In Persian].
76. Tasbihi, M.H (1972) List of manuscripts of Khajeh Sanaullah Kharabati. Islamabad: Ganjbakhsh Library. [In Persian].
77. Yalmeha, A. (2012) "Interpretations of Qur'anic verses in Persian literature". Journal of Quranic Studies. Vol. 3, No. 11. Pp: 197-212. [In Persian].
78. Zaidi, N.M (d. 1987) Tafsir Manzoom. Mashhad: Astan Quds Razavi Library. No. 16849. [Manuscript]. Compiled in the 14th century AH. History of writing in the 14th century AH. Page. 50 [In Persian].
79. Zaidi, N.M (d. 1987) Tafsir Manzoom. Mashhad: Astan Quds Razavi Library. No. 16850. Page. 500. [In Persian].
80. Zaidi, N.M (d. 1987) Tafsir Manzoom. Mashhad: Astan Quds Razavi Library. No. 16851. Page. 508. [In Persian].
81. Zaidi, N.M (d. 1987) Tafsir Manzoom. Mashhad: Astan Quds Razavi Library. No. 16852. Page. 400. [In Persian].



XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
سال 30، شماره 93 - ( 11-1401 ) برگشت به فهرست نسخه ها